Prof. Antoni Cetnarowicz

W ramach Wykładów Kopernikańskich w dniu 2. października 2014 r. w Stacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu odbył się wykład prof. Antoniego Cetnarowicza z Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego pt.: „Ruchy narodowe Słowian Południowych i ich wpływ na upadek Austro-Węgier”. Koreferentem był emerytowany wykładowca Uniwersytetów w Wiedniu i Ljubljanie prof. Walter Lukan. Słowo wstępne wygłosił dyrektor Stacji – prof. Bogusław Dybaś. Przedstawił on plany wykładów związane z poruszanymi zagadnieniami.

W swoim wystąpieniu prof. Cetnarowicz omówił najistotniejsze problemy procesów rozwoju narodowego współczesnych ludów słowiańskich na terenie Monarchii Habsburskiej, jak i różne koncepcje powstających w związku z tym programów. Już w ostatnim dziesięcioleciu XVIII w. rozpoczął się proces emancypacji narodów słowiańskich określany „narodowym odrodzeniem”, których głównym punktem wyjścia było kryterium językowe. Dla większości Słowian w Monarchii Habsburskiej przełomowe były lata rewolucji 1848/49, po których wzrósł poziom świadomości narodowej. Początkowe zwycięstwo ustroju federalnego sprawiało realne szanse ku temu, aby koncepcje te rozwijały się w kierunku austro-słowiańskim. Austriaccy Słowianie, w tym Słoweńcy, Chorwaci i Serbowie, w gruncie rzeczy do I wojny światowej pozostawiali przy koncepcji Austroslawizmu, a także Austrofederalizmu, jak to określił František Palacký. Od upadku rządu Badeniego w 1897 r. stało się jasne, że zagadnie narodowościowe jest głównym problemem Austrii i od niego zależy dalszy los państwa. Aneksja Bośni i Hercegowiny w 1908 r. ożywiła ten ruch, podobnie jak zwycięstwo Serbii i Czarnogóry w wojnie bałkańskiej. Pod koniec wojny wydawało się , że konflikt narodowościowy Monarchii Habsburskiej jest tak zaostrzony, że prowadzi do upadku tego wielonarodowego państwa. W rzeczywistości był to jedynie cel nielicznej grupy.

Koreferent - prof. Lukan – skupił się bardziej na 4 latach I wojny światowej, omówił ówczesnych aktorów oraz działania na rzecz założenia słowiańskich państw. Zaprzestano mówić o neoslawizmie,  ów fenomen został już zapomniany. Monarchia Habsburska łączyła w sobie wiele różnych nacji, które z czasem pragnęły autonomii, każde inaczej. Była to bardzo ciekawa i zróżnicowana struktura narodowa i religijna, przy czym każdy miał różne koncepcje mającej się ukonstytuować państwowości. Jednak dążenia elit były coraz dalsze od dążeń ludu, co stawało się coraz bardziej widoczne. Procesy te jak pokazały referat i koreferat były bardzo skomplikowane. Referaty wywołały żywą dyskusję, dopytywano m.in. o to, co doprowadziło do upadku monarchii, jaki czynnik, brak wyobraźni, czy ignorancja?

Jak odpowiedział prof. Lukan – w owym czasie nastąpił rozwój kierunków nacjonalistycznych. Dążenia były coraz silniejsze w kierunku samodzielności. Franciszek Józef nic nie zmienił, rząd nie potraktował tego problemu odpowiednio poważnie, nie dostrzeżono problemu. Jak wyszło w dalszej dyskusji, mówiono o specyficznej strukturze Monarchii, parlament nie umiał znaleźć rozwiązania dla problemów narodowościowych. Franciszek Józef stworzył system centralistyczny, cesarz Karol – wraz z ostatnim konceptem Monarchii pojawił się za późno. Sytuacja wojenna bardzo szybko zmieniała realia istniejącego świata, trudno było w porę znaleźć rozwiązanie.

Prof. Cetnarowicz, zauważył, że władze Monarchii Habsburskiej, mimo starań w tym kierunku, nie mogły znaleźć rozwiązań.

Dopytywano o zagadnienia związane z Bośnią, o reakcje Habsburgów na ruchy narodowe. Dociekano,  jaką  role odgrywali dalmatyńscy prominenci idei jugosłowiańskiej? Dyskutowano o wpływie cesarstwa niemieckiego na Monarchię Habsburską.

Lidia Gerc